Pomoce dla uczniów

RECENZJA

Recenzja to gatunek publicystyczny, polegający na krytycznej (pozytywnej lub negatywnej) analizie utworu literackiego, muzycznego, filmowego, plastycznego, teatralnego, audycji radiowej, koncertu, wystawy. Jest to forma zbliżona do sprawozdania, zawiera jednak elementy subiektywne: oceny, sądy, porównania.

Recenzję można nazwać wypowiedzią sprawozdawczo-oceniającą. Sztukę jej pisania powinni opanować wszyscy, którzy chcą być w przyszłości dziennikarzami, krytykami filmowymi lub teatralnymi. Jest to takie omówienie filmu czy sztuki, w którym do wiadomości o samym dziele dodaje się swoją ocenę.

ELEMENTY RECENZJI

·  sprawozdawczy, w którym podaje się informacje o tytule, autorze, reżyserze, aktorach, scenografie, przedstawia się temat, czas i miejsce zdarzeń, bohaterów, treść utworu, można również zasygnalizować główne problemy utworu,

·  oceniający, przedstawiacie zalety lub wady utworu, oceniacie jego kompozycję, język, styl albo grę aktorską, scenografię, kostiumy, oprawę muzyczną, tło, nastrój przedstawienia, reżysera i jego artystyczne wizje, wierność lub dowolność realizacji wobec pierwotnego tekstu. W tej części recenzji przedstawiasz swoje poglądy. Nie unikaj więc własnych opinii i komentarzy.

SAMOUCZEK RECENZENTA TEATRALNEGO

przedstawia krytyk Roman Pawłowski

Pisania recenzji teatralnych nie można nauczyć tak, jak tabliczki mnożenia czy daty bitwy pod Grunwaldem. Dlatego nie traktujcie uwag, zamieszczonych poniżej jako żelaznych zasad. To raczej zbiór doświadczeń, jakie nabyłem w czasie prawie 20 letniej praktyki recenzenta i dziennikarza, piszącego o teatrze na łamach prasy. Możecie z nich skorzystać, możecie także je odrzucić i pójść własną drogą. Pamiętajcie jednak, że bez względu na to, jaką drogą pójdziecie - na końcu i tak jest czytelnik. I albo wyrzuci gazetę do kosza, albo poprzestanie na samym tytule, albo wciągnie się w lekturę. A może zostawi egzemplarz na później, żeby wrócić do waszej opinii po obejrzeniu spektaklu? Jeśli doczyta do końca, to już będzie sukces.

Rada pierwsza: miej własne zdanie.
Recenzja jest formą subiektywnej oceny dzieła, w tym przypadku spektaklu teatralnego. Po recenzję sięgamy po to, aby dowiedzieć się, jak krytyk ocenia obejrzane przedstawienie. Dla widzów jest to okazja skonfrontowania swoich wrażeń ze zdaniem fachowca. Dla wykonawców - często jedyne świadectwo, jak odbierana jest ich praca na scenie. Dla reżysera i autora - sprawdzian, na ile ich zamiary powiodły się. Wreszcie dla czytelników - szansa na dowiedzenie się czegoś nowego o teatrze. Dlatego staraj się pisać, jak oceniasz obejrzane przedstawienie i jego poszczególne elementy, takie jak aktorstwo, reżyseria, muzyka, scenografia, interpretacja sztuki i sam dramat. Chcemy wiedzieć, które elementy spektaklu oceniasz wysoko, a które spotykają się z twoją dezaprobatą.

Rada druga: używaj argumentów.
Niezależnie od tego, czy podobało ci się przedstawienie, czy chcesz je zjechać, musisz swoją opinię oprzeć na racjonalnych argumentach. Nie wystarczy stwierdzenie "ze sceny wiało nudą" albo "spektakl był wspaniały". Staraj się przekonać czytelnika do swojego zdania. Jeśli nie podobał ci się aktor, napisz dlaczego według ciebie nie udźwignął roli. Jeśli scenografia wydała ci się nieodpowiednia, zastanów się z jakiej przyczyny. Czy reżyser twoim zdaniem trafnie zinterpretował dramat? Umiejętnie poprowadził aktorów? Czy spektakl przykuł uwagę widzów? Czy przeciwnie: akcja jest tak niemrawa i pozbawiona spięć i konfliktów, że zasypiamy w fotelach. Twórcy teatru nie będą cię kochać za złe recenzje, ale przynajmniej potraktują cię poważnie, jeśli umotywujesz swoją opinię. A pochwała zabrzmi szczerze i wiarygodnie, jeśli poprzesz ją argumentami.

Rada trzecia - myśl w teatrze.
Teatr tym różni się od cyrku, że poza rzemieślniczą sprawnością zawiera także znaczenia. Gra idzie nie tylko o ładne mówienie i poruszanie się z gracją, ale także o wizję świata. Czy będzie to "Hamlet" Szekspira czy "Ślub" Gombrowicza", zawsze teatr proponuje pogląd na świat i człowieka. Próbuj zrozumieć, jak rzeczywistość postrzegają twórcy spektaklu i napisz, jaki jest twój stosunek do przedstawionych problemów i zjawisk. Oceniaj nie tylko rzemieślniczą jakość wykonania, ale także myśl zawartą w spektaklu. Bądź rozumnym widzem, dyskutuj z przedstawieniem, spieraj się o wartości, prowadź dialog. Poszukaj odniesień dla problematyki spektaklu w dzisiejszej rzeczywistości. Dobry teatr żyje długo po zgaszeniu świateł, kiedy rozdyskutowani wychodzimy z sali: staraj się oddać tę atmosferę. O ile spektakl rzeczywiście prowokuje do dyskusji - takich niestety nie ma zbyt wiele.

Rada czwarta - nie wstydź się wzruszeń.
Wielka sztuka oddziałuje zarazem na rozum i emocje. Nie jest dobrze, kiedy krytyk podchodzi do spektaklu jak badacz motyli, który łapie w siatkę okazy aby je następnie przyszpilić. Pozwól teatrowi wzlecieć na twoich emocjach, nadaj recenzji ton osobisty. Opisz swoje wzruszenie, jeśli spektakl je wywołał. Pisz z pasją, niech czytelnicy wiedzą, że kochasz to, o czym mówisz. A kiedy przedstawienie wywołuje twój sprzeciw, daj wyraz emocjom. Jeśli kochasz, masz także prawo nienawidzieć.

Rada piąta - nie nudź.
Pamiętaj, że nie piszesz dla siebie, ale dla tysięcy, może setek tysięcy czytelników. Większość z nich nigdy nie zobaczy przedstawienia, które oglądałeś, nie zna aktorów, których opisujesz, nie słyszało o sztuce, na której byłeś. Musisz im podać w pigułce informacje na temat spektaklu. Staraj się barwnie opisać przedstawienie, aby czytelnik zbudował w wyobraźni jego obraz. Dbaj o szczegóły: kilka wybranych scen, gestów, ważnych zdań, które padły ze sceny pomoże wczuć się w atmosferę spektaklu. Dbaj o kompozycję, wymyśl intrygujący tytuł, pierwsze zdanie i dobrą puentę. Niech ostatnie słowa recenzji zapadną czytelnikowi w pamięci.

Rada szósta - pisz z sensem.
W Polsce odbywa się w ciągu sezonu ponad 400 premier teatralnych. Staraj się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego piszesz akurat o tym przedstawieniu? Co w nim jest wyjątkowego, co go wyróżnia spośród setek innych? Czy jest to wydarzenie w lokalnym środowisku? A może to największa klapa w tym sezonie na deskach twojego ulubionego teatru? Pamiętaj, nie wystarczy informacja, że byliście akurat z klasą na spektaklu.

Rada siódma - miej poczucie humoru.
Humor przydaje się w recenzjach krytycznych. Często lepiej jest obśmiać złe przedstawienie, niż z powagą krytykować jego poszczególne elementy. Dla twórców może to być szansa spojrzenia z dystansem na nieudany spektakl. Mistrzem humorystycznej recenzji teatralnej był Antoni Słonimski, przeczytaj kilka jego przedwojennych artykułów z tygodnika "Wiadomości Literackie" (wydanych po wojnie w dwóch tomach pt. "Gwałt na Melpomenie", Warszawa 1959). Niektóre jego zwroty do dzisiaj powtarzają ludzie teatru, jak choćby ten żart: "z przedstawienia obronną ręką wyszły jedynie nogi Pietrzykowskiej". Staraj się jednak nie zapędzić w swoich żartach za daleko - nikt nie lubi być wyśmiewany.

Rada ósma - bądź niezależny.
Siłą krytyka jest jego niezależność i to zarówno od twórców teatru, jak i od widzów. Często recenzent ma inne zdanie niż publiczność premierowa, która wstaje do oklasków, gdy tymczasem on siedzi wściekły w siódmym rzędzie i zastanawia się, jak tu czmychnąć nie zwracając niczyjej uwagi. Nie bój się wyrażać swojego zdania, choćby było wbrew powszechnym opiniom. Nie chodź po rady do reżyserów czy aktorów, oni nie tego oczekują od krytyka. Nie sugeruj się tym, co mówią inni, nawet gdy są to uznane autorytety. Dyskutuj z poglądami przeciwnymi do twoich. Twoja opinia będzie się liczyła wtedy, gdy dojdziesz do niej samodzielnie.

Rada dziewiąta - szanuj aktorów.
Aktorstwo to jeden z najtrudniejszych zawodów artystycznych: instrumentem i tworzywem jest sam człowiek. Szanuj trud i poświęcenie aktorów: to często nie jest ich wina, że się nudzisz, ale złej reżyserii czy słabego tekstu. Gdy jednak dostrzeżesz, że aktor lekceważy ciebie i spektakl, nie walczy o rolę, nie stara się - bądź bezlitosny. Miej w pamięci to, co o aktorach mówił książę Hamlet: "Traktujmy ich jak należy, bo aktorzy to krótka ale pełna treści kronika naszych czasów. I lepiej jest mieć złośliwy napis na nagrobku, niż za życia narazić się na ich niepochlebną opinię".

Rada dziesiąta - kochaj teatr. Odpłaci tym samym.

 

PAMIĘTAJ!

·  nie zapomnij podać najistotniejszych faktów dotyczących wydarzenia, które recenzujesz,

·  nie bój się wyrazić własnego zdania, ale pamiętaj, że zawsze należy je poprzeć je argumentami.

 - nie streszczaj książki lub sztuki zamiast sprawozdania z niej,

- unikaj podawania własnych opinii bez uzasadnienia,

- ustal adresata swojej wypowiedzi (kogo chcesz zachęcić lub zniechęcić).

 

Słownictwo służące zredagowaniu recenzji teatralnej

 

spektakl: sztuka teatralna, przedstawienie, inscenizacja, widowisko

spektakl: ciekawy, interesujący, niesamowity, emocjonujący, fascynujący, nudny, nieciekawy, nużący, monotonny,

scena: deski sceniczne (występować na deskach teatru),

osoby: aktor, reżyser, sufler, inspicjent, choreograf, charakteryzator, operator światła i dźwięku, garderobiany,

aktor: czarujący, ujmujący, zniewalający, przystojny, dobrze zbudowany, o miłej prezencji, o urodzie amanta, pełen wdzięku, zaskakujący swoimi pomysłami, twórcy, oryginalny, interesująco zaprezentował swojego bohatera, aktor o dużej sile wyrazu, aktor świetnie czujący swoją rolę, aktor grający słabo, nie potrafiący oddać charakteru postaci, o dobrym/ doskonałym/ złym warsztacie aktorskim,

gra: kreacja aktorska, odegranie roli, interpretacja roli/ tańca, fascynująca, ciekawa, przejmująca, różnorodna, nie wzbudzająca większego zainteresowania, monotonna, nudna, poruszająca uczucia, na wysokim poziomie, na żenująco niskim poziomie, budowanie postaci scenicznej za pomocą gestów, aktor doskonale operujący głosem/ mimiką/ gestem, dobrze zagrana rola, brawura sceniczna, wypowiadać kwestię,

kurtyna: opadła, została opuszczona/ podniesiona,

pomieszczenia w teatrze: foyer, kuluary, korytarze, garderoby,

widownia: publiczność, publika,

bisy: bisować, gromkie brawa, owacje, owacyjne przyjęcie, owacje na stojąco, aplauz publiczności,

scenografia: dekoracje, bogata, ciekawa, skomplikowana, urozmaicona, zaskakująca, szokująca, porywająca, symboliczna, wzbogacająca, pobudzająca wyobraźnię widów, skromna, surowa, oszczędna w wyrazie, zawierająca niewiele elementów, o żywej/ monotonnej kolorystyce, nieciekawa, niczym się nie wyróżniająca, dekoracja uproszczona, odpowiednio dobrane kostiumy, perfekcyjna charakteryzacja,

nastrój przedstawienia: podniosły, uroczysty, tajemniczy, niesamowity, trzymający w napięciu, wesoły, pogodny, radosny, ciepły, nostalgiczny, wzruszający, niezapomniany,

dialogi: trzymające w napięciu, wzbogacające akcję,

zalety spektaklu: spektakl sprawnie wyreżyserowany, cieszący się uznaniem publiczności, świetnie zaplanowany, spektakl odznaczał się ciekawym zamysłem kompozycyjnym, zyskał aprobatę krytyki, otrzymał dobre recenzje, zapominamy o otaczającej rzeczywistości, wkraczamy w inny świat, spektakl sprawił że inaczej spojrzeliśmy na,

wady: nudny, nieciekawy, pełen dłużyzn, ze sceny powiało nudą, nie porwał publiczności,

musical: muzyka towarzysząca akcji, wzmagająca napięcie, kształtująca nastrój, tworząca atmosferę, pobudzająca wyobraźnię, emocje, nieodpowiednia do obrazu, nużąca.